Numer specjalny „Przeglądu Bibliotecznego” 2020 roku poświęcony jest funkcjonowaniu bibliotek, bibliotekarzy i rynku książki w sytuacjach kryzysowych. W tegorocznym, specjalnym numerze znajdą się teksty zarówno teoretyków bibliotekoznawstwa jak i praktyków związanych z bibliotekami. Wraz z wybuchem pandemii spowodowanej wirusem Covid-19, przyszło się nam w Polsce zmierzyć z sytuacją nietypową, wychodzącą poza dotychczasowe i oswojone już okoliczności, które, choć nie zdarzają się często, mogą trwać długo i w sposób dotkliwy odciskać swoje piętno na codziennym życiu każdego z nas. Jak wynika z tekstów zaprezentowanych w niniejszym tomie biblioteki i bibliotekarze uwzględniają je w swoich ofertach, szczególnie w okresie lockdownu.
Artykuły zamieszczone w tym tomie pokazują praktyczne działania podejmowane przez biblioteki w tym trudnym, tak dla organizatorów działalności bibliotecznej jak i samych użytkowników, czasie pandemii. Rozważania rozpoczyna tekst poświęcony kryzysowi w bibliotekarstwie i skutkom społecznym jakie niesie:
- Jacek Wojciechowski (Biblioteczne zagrożenia). Profesor Wojciechowski zwraca w nim uwagę na sprawę istotną dla funkcjonowania bibliotek, nie tylko w okresie pandemii, a mianowicie na konieczność, większego niż dotychczas, łącznego stosowania komunikacji piśmienniczej, digitalnej oraz bezpośrednich kontaktów między użytkownikami a nie zastępowanie jednych form przez drugie. Niebezpieczeństwo preferowania jedynie jednej formy, szkodliwe tak dla użytkowników, jak i wizerunku biblioteki można minimalizować poprzez wzbogacanie repertuaru usług, nośników i odpowiednie ich dostosowywanie do zadań jakie mają wypełniać.
- Tomasz Makowski (The National Library Of Poland During The Coronavirus Pandemic: A Brief History Of The First Nine Months Of The State Of Emergency). Autor przedstawił wielokierunkowe działania wszczynane przez tę bibliotekę w ciągu ostatnich 9 miesięcy trwania pandemii. Były one nakierowane na zapewnienie użytkownikom i pracownikom BN bezpiecznego dostępu do unikatowych zbiorów narodowej książnicy. Ponadto BN pełniąc funkcję centralnej biblioteki państwa przygotowywała rekomendacje i instrukcje dla ponad 30 000 bibliotek w Polsce, wskazując jak powinny się zachowywać w tych nietypowych sytuacjach i udzielając wsparcia tym instytucjom, które poniosły straty.
- Anna Wołodko: (Biblioteki akademickie w sytuacjach nietypowych) pokazała funkcjonowanie bibliotek akademickich w sytuacjach nietypowych na przykładzie kierowanej przez siebie Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie. Zwróciła jednocześnie uwagę na fakt, że biblioteki uczelniane powinny być przyzwyczajone do zmian powodujących sytuacje nietypowe, gdyż w codziennej praktyce muszą reagować na wymieniające się grupy użytkowników, różniących się w swoich postawach, zwyczajach i podejmować działania wychodzące naprzeciw ich oczekiwaniom, oraz jak najlepiej zaspokajające ich potrzeby.
- Bożena Jaskowska, (Elastyczność organizacyjna bibliotek akademickich w rzeczywistości vuca – na przykładzie funkcjonowania bibliotek podczas epidemii covid-19)
- Anna Wałek, (Biblioteki akademickie w obliczu pandemii covid-19 – zarządzanie kryzysowe i komunikacja w organizacji) przedstawiła wpływ pandemii na działalność szkół wyższych i ich bibliotek.
- Anna Grzecznowska (Inicjatywy stowarzyszenia bibliotekarzy polskich na rzecz bibliotek i czytelników w i fazie pandemii) przybliżyła interesujące przedsięwzięcia podejmowane przez Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich na rzecz bibliotekarzy i bibliotek, głównie publicznych, niosących pomoc społeczeństwu w pierwszym okresie trwania pandemii.
- Łukasz Wojciechowski (Realizacja szkoleń on-line dla pracowników bibliotek jako działanie zwiększające kompetencję w zakresie promocji kultury w Internecie) przypomniał, że biblioteki jako instytucje kultury pełnią szczególną rolę w zapewnianiu dostępu do informacji i wydarzeń kulturalnych.
- Jerzy Leszek Okuniewski (Polski rynek książki, rozważania i refleksje) podzielił się swoimi uwagami na temat sytuacji na polskim rynku książki.
Całość tomu kończy przegląd najnowszego polskiego piśmiennictwa z zakresu bibliologii, które ukazało się w latach 2019-2020. - Barbara Koryś (Przegląd piśmiennictwa krajowego; a review of domestic publications).
Choć kryzys spowodowany pandemią bardzo ograniczył kontakty i działalność ludzi oraz różnych instytucji, także kultury, to z drugiej strony COVID-19 uruchomił pokłady ludzkiej energii w zakresie wzmacniania więzi między ludźmi, stymulowania naszych umysłów i kreatywności a także promocji książki i czytelnictwa.
Lekcje płynące z sytuacji kryzysowych, z jakimi zetknęło się środowisko bibliotekarzy i pracowników rynku książki powinny zostać wykorzystane, dają nam bowiem informację o nas samych, o tym czego w przyszłości unikać, a co jeszcze można poprawić. A zdobyte doświadczenia mogą się stać dla bibliotek zachętą do zmiany dotychczasowych nawykowych działań i początkiem do kolejnych wyzwań i aktywności, aby jak najlepiej reagować na pojawiające się oczekiwania.
Wierzymy, że formuła wydawania zeszytu specjalnego, intencjonalnie adresowanego do odbiorców zagranicznych, pokazującego polski punkt widzenia, stworzy dodatkową możliwość do dyskusji na temat kondycji i przyszłości bibliotekarstwa na świecie.
(opracowano na podstawie wstępu Elżbiety Barbary Zybert, redaktor naczelnej)
